Począwszy od lat 60. XX wieku ruch wyzwolenia kobiet podążał niełatwą drogą, z jednej strony walcząc o równość kobiet i ich pozycję, a z drugiej traktując macierzyństwo jako potencjalną przeszkodę w walce o równouprawnienie. Bez wątpienia te nowe rozważania na temat pozycji kobiet – niezależnie od tego, czy odwoływano się do koncepcji psychoanalitycznych, haseł ruchu wyzwolenia kobiet, czy też zmian w profilu zatrudnienia (obecnie coraz więcej kobiet pracuje zawodowo) – skutkowały tym, że w drugiej połowie XX wieku coraz mniejszą wartość przypisywano męskości i ojcostwu.
Rosnąca liczba rozwodów i samotnych rodziców wpływa na tworzenie się takiego klimatu społecznego, w którym następne pokolenie coraz rzadziej ma kontakt z ojcami, będącymi przewidywalnymi i stabilnymi wzorcami ról. Nawet wzorce ojcostwa niestabilnego stają się coraz mniej dostępne.
Klimat akceptacji zupełnie nowych metod prokreacji – poczynając od „domowej inseminacji” po wyrafinowane techniki in vitro – sprawia, iż rola ojców wydaje się sprowadzać jedynie do dawcy spermy. Klonowanie i macierzyństwo zastępcze jeszcze bardziej osłabiają połączenie między spotkaniem pary rodziców i narodzinami dziecka.
Nie oznacza to, że mamy do czynienia z ponurym obrazem rzeczywistości, a raczej obserwujemy stopniowy psychospołeczny proces przechodzenia od struktury cechującej grupę pierwotną do konfiguracji społecznej, w której akcentuje się znaczenie autonomii jednostki.
Wyniki licznych badań psychoanalitycznych, psychologicznych, socjologicznych i neurologicznych dowodzą, że wczesne wzorce opieki nad dzieckiem zostawiają trwałe ślady – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Przeprowadzono wystarczającą ilość badań w dziedzinie edukacji, relacji społecznych i w obszarze funkcjonowania psychologicznego, by stwierdzić, iż zachodząca w ciągu ostatnich kilku pokoleń zmiana ról pełnionych przez mężczyzn w rodzinach ma związek z nasileniem problemów emocjonalnych w całej populacji. Potwierdzeniem może być sformułowane przez Światową Organizację Zdrowia przewidywanie, że w wieku XXI coraz częściej cierpieć będziemy na zaburzenia zdrowia psychicznego.
Wydaje się więc, że oprócz badań poświęconych macierzyństwu i wczesnej więzi z matką – dominujących w wieku XX – warto także przeanalizować i przemyśleć rolę ojców: zarówno z perspektywy rozwoju dziecka (ocena elementów niezbędnych w procesie wychowywania następnych pokoleń), jak i z perspektywy rozwoju osób dorosłych, ojców i matek. Pełnienie funkcji ojcowskiej i macierzyńskiej może – w wymiarze biologicznym, psychologicznym i społecznym – przyczyniać się do dalszego rozwoju osób dorosłych zmagających się z kolejnymi wyzwaniami życiowymi.
Ojcostwo i macierzyństwo nie sprowadzają się jedynie do wychowywania dzieci. Te stany umysłu – zarówno świadome, jak i nieświadome – mają ogólne zastosowanie: zależą od nich style zarządzania i przywództwa w organizacjach; mają wpływ na politykę i relacje międzynarodowe. Ojcostwo i macierzyństwo to tematy istotne nie tylko dla ludzi decydujących się na prokreację, ale dla wszystkich mieszkańców tej planety budujących relacje z innymi.
