Umysł wyzwolony
Steven C. Hayes
Przedmowa do wydania polskiego
dr Joanna Dudek i prof. Paweł Ostaszewski
O książce, którą Czytelnik bierze do rąk, napisano już wiele. Na jej okładce znaleźć można cytaty z licznych pozytywnych recenzji. Bez wątpienia jest to bardzo wartościowa książka, niepoddająca się łatwo klasyfikacji. Jest to zarówno podręcznik, jak i przewodnik oraz poradnik psychologiczny prezentujący spójną koncepcję opartą na wynikach badań naukowych prowadzonych przez kilkadziesiąt lat nad leżącą u jej podstaw teorią (przede wszystkim tzw. teorią ram relacyjnych) i dostarczających licznych dowodów jej praktycznej efektywności (przede wszystkim w odniesieniu do terapii akceptacji i zaangażowania – acceptance and commitment therapy, ACT).
Ale nie jest to po prostu kolejny poradnik oparty na modelu ACT. Steven C. Hayes, wybitny naukowiec, który dokonał iście kopernikańskiego przewrotu w stosowanej analizie zachowania, umożliwiając jej wyjście poza stereotypowo przypisywaną tej dziedzinie problematykę terapii osób z autyzmem, jeden z głównych twórców teorii ram relacyjnych oraz terapii akceptacji i zaangażowania, napisał książkę, której istotę stanowi miłość. Książkę o miłości w jej najgłębszym, uniwersalnym, metafizycznym sensie. Miłości w czystej postaci. Miłości uwidaczniającej się w zachowaniu rodzica wobec dziecka, a po kilkudziesięciu latach w zachowaniu dorosłego dziecka wobec zbliżającego się do kresu życia rodzica. Miłości towarzyszącej przychodzeniu na ten świat i odchodzeniu z niego. Miłości przejawiającej się w mikroskali w bliskiej relacji dwojga ludzi, w interakcjach społecznych z innymi członkami własnej grupy, ale także miłości w skali makro – do społeczności i świata, w którym żyjemy. Miłości, która jednoczy nas jako ludzi. Każdy z nas bowiem kochał, kocha lub pragnie kochać, każdy doświadczył lub doświadczy cierpienia, które nieodłącznie splecione jest z miłością. Jest to książka o miłości, która jest w każdym z nas. Trzeba ją tylko w sobie odnaleźć i wprowadzić w czyn. Uważna, refleksyjna lektura niniejszej książki i zaangażowanie w wykonywanie opisanych w niej ćwiczeń otwierają nas na realizację najważniejszej wartości, którą – jak przekonuje Autor – jest życie oparte na miłości.
Steven C. Hayes, wykorzystując wiedzę z dziedziny nauki o zachowaniu i współczesnej teorii ewolucji, wskazuje kurs, jaki należy obrać, zwroty, których należy dokonać, by wieść życie, które ma sens, życie pełne miłości. Droga ku temu wiedzie przez wyzwolenie umysłu spod władzy Wewnętrznego Dyktatora, niepomocnych reguł i zasad, które mają ochronić nas przed cierpieniem, ale w rzeczywistości blokują czucie ogółem – odczuwanie wszelkich uczuć, nie tylko tych negatywnych. Autor proponuje przepełnione troską, czułością i szacunkiem zwrócenie się ku własnym emocjom i wewnętrznym doznaniom tak, jak zwracalibyśmy się ku bliskiej osobie, którą opiekujemy się w chorobie, lub tulilibyśmy dziecko, które płacze. Stworzenie przestrzeni na doświadczanie i przeżywanie daje wolność wyboru, pozwala również zwrócić się ku temu, co naprawdę nadaje życiu sens, oraz ku osobom i działaniom, które najbardziej się dla nas liczą. Steven C. Hayes w przekonujący sposób dowodzi, że w ostatecznym rozrachunku, biorąc pod uwagę śmiertelną naturę człowieka, to właśnie miłość jest najważniejszą wartością, jest tym, co nadaje sens życiu – miłość odczuwająca i realizująca się w zaangażowanym działaniu. Ale żeby mogła być ona kierowana ku innym osobom, a nawet szerzej: ku całym społecznościom czy całej otaczającej nas naturze, musi rozpocząć się od nas samych. Miłość do nas samych takich, jakimi jesteśmy, z naszym bólem i cierpieniem, z naszymi wartościami, wcale nie jest egoistyczna. Wręcz przeciwnie. Abyśmy mogli zadbać o innych, musimy bowiem wcześniej zatroszczyć się o siebie. Jak w samolocie, kiedy to w razie spadku ciśnienia w kabinie musimy założyć maskę tlenową najpierw sobie, a potem osobom pozostającym pod naszą opieką, tak najpierw musimy emocjonalnie zadbać o siebie, abyśmy mogli działać z miłością wobec innych.
Steven C. Hayes jest wybitnym akademikiem i praktykiem. Pisząc niniejszą książkę, korzystał z wiedzy i wyników badań z dziedziny kontekstualnej nauki o zachowaniu, osadzając je w szerszym kontekście biologicznym, w teorii ewolucji. Dociekliwy Czytelnik znajdzie na końcu książki bogaty przegląd fachowej literatury oraz podpowiedzi co do samodzielnych dalszych jej poszukiwań. Autor w sposób bardzo przyjazny odwołuje się do danych z badań czy tez pochodzących z teorii psychologicznych. Jednak w naszej ocenie szczególnym wyróżnikiem tej książki jest jego otwieranie się przed Czytelnikiem. Widzimy, że nawet będąc wielkim naukowcem, uznanym terapeutą, autorem setek tekstów, światowym autorytetem w swojej dziedzinie, można nieść bagaż trudnych doświadczeń, które na co dzień dają znać o sobie. Steven C. Hayes z wielką otwartością dzieli się własnym doświadczeniem, własnym cierpieniem i bólem nieodłącznie towarzyszącym miłości. Jego historia jest autentycznym świadectwem miłości w działaniu, świadectwem pokory wynikającej ze świadomości ludzkiego cierpienia – cierpienia wpisanego w to, że kochamy, a zatem możemy zostać zranieni lub stracić tych, których kochamy – a jednocześnie związanej z tym, że wszyscy, jako istoty ludzkie, jesteśmy połączeni ową zdolnością do kochania, cierpienia i odchodzenia.
Love is not everything, love is the only thing – to przedostatnie zdanie epilogu, będące też życiowym mottem Autora, wyraża właściwie istotę niniejszej książki. Koniec końców to miłość jest wszystkim – jest jedynym, co ma znaczenie.
dr Joanna Dudek i prof. Paweł Ostaszewski
Wydział Psychologii w Warszawie, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny